بزرگنمايي:

آذری آنلاین - تبریز - نشریه صدای زنان در آخرین شماره خود به گفت و گو با مژگان خوش سلیقه هنرمند نقاشی زیرلعابی پرداخته است.
خانم خوش سلیقه از خودتان بگویید؟ چگونه وارد این هنر شدید؟
خوش سلیقه: من از سال 80 وارد حیطه هنر شدم. کارشناسی صنایع دستی دارم و تقریباً در بسیاری از شاخه های صنایع دستی تجربه کسب نموده ام. ابتدا در زمینه هنر فلزکاری شروع به آموختن کردم و به صورت جدی روی حکاکی فلز کار کردم. بعد از آن چوب و هم زمان سفال را ادامه دادم. در نهایت چون ارتباط بهتری با خاک برقرار می کردم و احساس خوبی از کار با خاک و سفال داشتم، نقاشی زیرلعابی را انتخاب کردم و درحال حاضر مدت 8 سال است که به صورت حرفه ای نقاشی زیر لعابی کار می کنم.
چرا تنها نقاشی زیرلعابی؟ سفال ها را خودتان نمی سازید؟
خوش سلیقه: من روی گل رس و حتی چرخ کاری کار کرده ام و با سفال به خوبی آشنا هستم، اما ترجیح می دهم بدنه کار را از بیرون تهیه کنم و روی کارهای تکمیلی آن تمرکز نمایم. در واقع فکر می کنم اگر هر فردی تنها بر یک تخصص تمرکز داشته باشد، بهتر می تواند به نتیجه برسد.
می توان گفت یکی از رموز موفقیت کار شما همین تمرکز بر روی یک کار است؟
خوش سلیقه: بله. نمی شود هم ظرف بسازی، هم نقاشی کنی. انرژی انسان هدر می رود. باید روی یک کار تمرکز کنی. حتی نمی خواستم پخت لعاب ها را هم خودم انجام دهم، اما چون پخت لعاب بیرون تمیز نبود تصمیم گرفتم خودم پخت کنم.
طرح هایتان ایده خودتان است یا ایده های دیگری هم روی کارهایتان پیاده می کنید؟
خوش سلیقه: بعضی از طرح ها جدید هستند؛ مانند مسجدکبود یا کاشی ها. اما سایر طرح ها از خودم است. به عنوان مثال گل برجسته ها همگی ایده خودم هستند.
با توجه به اینکه شما زیر نظر میراث فرهنگی و صنایع دستی کارگاه روزانه دارید، طبیعتا شرایط خاصی را احراز نموده اید. ممکن است بفرمایید معیارهای لازم برای این کار چیست؟
خوش سلیقه: کارهای من از نظر کیفیت و اصالت به تأیید معاونت صنایع دستی رسیده و حدود 5 سال است که به صورت ورک شاپ زنده کار می کنم.
فکر می کنید مشکلات اصلی سفال در تبریز در کدام حوزه ها بیشتر محسوس است؟
خوش سلیقه: فکر می کنم لعاب فیروزه تبریز کم کم در حال از بین رفتن است. کارهایی که به نام لعاب فیروزه تولید می شوند در اصل لعاب فیروزه نیستند. تهیه لعاب فیروزه کار دشواری است. تلفات آن زیاد است و در کوره صنعتی جواب نمی دهد. حتما باید در کوره گازی و با درجه حرارت بالا ساخته شود. دمای کوره های صنعتی پایین است. همین طور لعاب فیروزه یک لعاب سنتی است که قلق خاصی دارد. تهیه لعاب فیروزه بسیار پیچیده است و خیلی از هنرمندان هستند که نمی توانند فیروزه را تهیه کنند و یا لعابشان یکدست و مرغوب نمی شود. فیروزه های من را استاد قابچی تولید می کنند. رنگ کارهای ایشان به فیروزه بسیار نزدیک است، اما چون کمک ندارند زیاد کار نمی کنند. کارهای قالبی هم از دیگر آسیب های سفال تبریز است. زیرا برای کارهای قالبی از گلی استفاده می کنند که از لحاظ کیفیت نسبت به گل سفید (کائولین) از مرغوبیت کمتری برخوردار است.
آیا لعاب فیروزه مختص تبریز است؟
خوش سلیقه: خیر. شهرضا و نیشابور هم از مراکز مهم تولید لعاب فیروزه هستند.
چرا لعاب فیروزه این قدر طرفدار دارد؟
خوش سلیقه: وقتی اسم سفال می آید، بسیاری از اذهان ناخودآگاه سفال هایی با لعاب فیروزه ای رنگ را تجسم می کنند. این لعاب اصالت خاصی دارد و اگر کیفیت آن خوب باشد، جزء کارهای ارزشمند به حساب می آید. در هر صورت سفال فیروزه حال و هوای سنتی تری دارد. اما طرفداران طرح های جدید هم کم نیستند.
گفتید تلفات لعاب فیروزه زیاد است. ممکن است درباره علت آن توضیح بدهید؟
خوش سلیقه: بله. فیروزه یک لعاب سنتی است که میزان ترکیبات سازنده لعاب باید دقیق اعمال شود تا خروجی کوره رنگ فیروزه اصیل باشد. گاهی لعاب ها مشکل پیدا می کنند. مثلاً درصدها و نسبت ها به هم می خورد. گاهی حرارت کوره بالا می رود و لعاب ها ترک می خورد و گاهی خود لعاب مشکلاتی پیدا می کند. یکی از دلایل اصلی این است که هنوز چهارچوب علمی مدونی برای این کار وجود ندارد. ممکن است اگر کسی پیدا شود و به صورت دقیق علت ها را بررسی کند، بتوان تلفات این کار را به حداقل برساند، اما هنوز چنین کاری انجام نشده است. یکی دیگر از دلایل این است که هنرمندان سنتی رموز کار را به آسانی به دیگران نمی آموزند. در واقع هنرجو در شیوه آموزش سنتی باید تجربه زیادی کسب کند و به قول معروف مدت زمان زیادی شاگردی کند تا رموز را بیاموزد.
بازار کار سفال را در تبریز چگونه می بینید؟
خوش سلیقه: اهالی تبریز چندان رغبتی به سفال و در کل صنایع دستی نشان نمی دهند. روزهای عادی هم بازدیدکننده به نسبت کمتر است، اما در دوران تعطیلات که مسافران نوروزی از تبریز بازدید می کنند، به تبع آن مشتریان سفال هم بیشتر می شود. به هر حال نسبت به گذشته شرایط روز به روز بهتره شده است. خود من کارهایم را برای فروش به خانه سفال ارائه می کنم. موزه آذربایجان هم از جمله جاهایی است که کارهایم را در آنجا عرضه می کنم. از شهر کتاب تهران نیز سفارشاتی دارم و چندین سفارش مختلف دیگر از گالری ها از جمله شهر مشهد نیز دارم.
در کار شما زیبایی خاصی دیده می شود، ویژگی های بارز و متمایز کارهای شما چیست؟
خوش سلیقه: اولاً کارهای من کاملا دست ساز است. ظرف ها روی چرخ ساخته می شوند و قالبی نیستند. کار قالبی از اساس با کار دست ساز متفاوت است و گل آن هم فرق دارد. مسلما کار دست خصلت منحصربه فردی به کار می بخشد. کیفیت خاک آن هم فرق می کند. به علاوه سرعت کار دست ساز خیلی محدود است. با وجود کیفیت بهتر، سرعت ساخت آن کمتر است و در نتیجه کار اندکی گران تر تمام می شود، اما کیفیت آن به شکل محسوسی با کار قالبی متفاوت است. از طرفی یکی از علل زیبایی این کار، استفاده از خاک سفید یا همان خاک سفالگری مخصوص تبریز است.
امکان دارد درباره خاک سفید بیشتر توضیح بدهید؟
آغ توپراق (کائولن) یک ماده کانی است که در فراسوی تبریز یعنی حوالی زنوز از معدنی عظیم موسوم به (بیلورلوق) استخراج می شود. برداشت این کلوخه ها به روش سنتی و با بیل و کلنگ انجام می شود. چون خاک سفید از قابلیت چسبندگی بالایی برخوردار نیست، برای ایجاد چسبندگی لازم، خاک سفید را با پودر شیشه مخلوط می کنند و بعد از این که به صورت گِل درآمد لگد می زنند تا کاملاً ورز بخورد و برای چرخکاری آماده شود. در این روش کلیه مراحل ساخت سفال کاملاً به صورت سنتی انجام می شود و عمدتا شامل ظروف کاربردی مثل بشقاب، فنجان، کاسه، پارچ آب، قندان و... می شود. بنابراین در سفال اصیل تبریز بیشتر از خاک سفید یا کائولن استفاده می شود تا خاک رس یا همان اق توپراقی. به همین علت سفال تبریز دارای تمایز و ویژگی های قابل تأملی است. سفیدی این خاک زمانی که چینی هنوز نایاب بود و تکنیک ساخت آن تنها در اختیار کشور چین قرار داشت و حتی سبب شده بود در اروپا ظروف چینی گران تر از نقره باشد، بسیار مورد توجه قرار گرفت تا جایی که ظروف ساخته شده از این خاک لقب "بدل چینی" به خود گرفت.
این را هم لازم است اضافه کنم که سفالگری با خاک سفید بومی منطقه با پیشینه سفالگری در زنوز پیوند تنگاتنگی دارد، چرا که حدود ٧٠سال پیش مرحوم استاد عباس و احمد قابچی از زنوز به تبریز آمده و با تأسیس کارگاه سفالگری در محله سرخاب تبریز این روش تولید را آغاز کردند و بعد از فوت ایشان فرزندشان آقا بیوک قابچی تا به امروز چراغ کارگاه سنتی را روشن نگه داشته اند. همین طور خانم تطهیری مقدم که با تأسیس خانه سفال کمک بزرگی به احیای این هنر نمودند.
استقبال گردشگران خارجی از سفال تبریز چگونه است؟
خوش سلیقه: توریست ها به اینجا کمتر سر می زنند چون حالت اداری دارد. به علاوه توریست ها بیشتر از موزه آذربایجان و مسجدکبود دیدن می کنند. خانه های تاریخی و خیلی جاهای دیگر برای آنان تاحدودی ناشناخته است و برای همین صنایع دستی و به خصوص سفال تبریز بسیار کم دیده می شود.
فکر می کنید از چه طریقی می توان روی جلب نگاه مشتریان خارجی و توریست ها کار کرد؟
خوش سلیقه: در حال حاضر خانه سفال مشغول کار است. اما اگر در همین خانه های تاریخی تبریز که عموما خالی و بدون کاربری خاص هستند، نمایشگاه های دائمی صنایع دستی و ورک شاپ های دائمی برقرار شود، در واقع از ظرفیت این مکان ها به نفع صنایع دستی تبریز استفاده می شود. البته برخی از اساتید نیز همکاری لازم را ندارند و برای جلب همکاری آنان نیز باید تمهیداتی درنظر گرفته شود. به عبارتی باید یک تلاش همه جانبه برای هرچه بیشتر دیده شدن صنایع دستی تبریز صورت بگیرد که البته تبلیغات مهمترین بخش کار است.
از نظر شما وضعیت صنایع دستی تبریز در حال حاضر چگونه است؟ نسبت به گذشته چه تحولاتی داشته و چشم انداز آن را برای آینده چگونه می بینید؟
خوش سلیقه: الان نسبت به چند سال پیش پیشرفت های محسوسی هم از نظر کمی و کیفی در تمامی شاخه های هنری رخ داده و حمایت های مسئولین در این زمینه تأثیر بسزایی داشته است. آقای به آفرین به عنوان معاون صنایع دستی استان کمک های شایانی به توسعه صنایع دستی در تبریز نمودند.
ایشان چون در این زمینه تخصص دارند، با نگاهی بسیار دقیق و موشکافانه به مقوله صنایع دستی رسیدگی کرده اند. از طرفی با حمایت هایی که صورت گرفته فعالان و هنرمندان رشته های مختلف صنایع دستی به نسبت گذشته خیلی زیادتر شده اند و صنایع دستی در میان مردم نیز رسمیت بیشتری پیدا کرده است. پیشرفت های قابل توجهی در مدت زمانی اندک به وقوع پیوسته که چشم انداز خوبی را نوید می دهد. به عنوان مثال در زمینه هنر سفال به خصوص با آمدن آقای به آفرین تحولات خیلی خوبی ایجاد شده است. ایشان اجازه نمی دهند کارها از اصالت دور شود و خیلی دقیق بر این امر نظارت می کند.
رقابت در کار شما به چه صورت است؟ فکر می کنید ایجاد فضای رقابتی چه تأثیری بر کار شما خواهد گذاشت؟
خوش سلیقه: رقابت اگر مثبت و در مسیر نوآوری قرار بگیرد مسلما خوب است. اما رقابت در کار ما در حال حاضر چندان مثبت نیست. کپی کاری زیاد است. کافی است یک طرح مقبول پا به عرصه رقابت بگذارد؛ خیلی ها از آن تقلید می کنند و این به کار ما آسیب می زند.
از سوابق فعالیت هایتان برایمان بگویید.
خوش سلیقه: همان طور که گفتم 5 سال است که ورک شاپ زنده دارم. پیش از این در موزه مشروطه بودم. در اینجا یعنی سازمان میراث فرهنگی هم دو سالی است که ورک شاپ دارم. نمایشگاه هایی به صورت گروهی هم در تبریز و هم در تهران برگزار کرده ام. نشان ملی استان را برای طرح حوض ماهی دارم و نشان کشوری هم در دست اقدام است.
در کارهایتان بیشتر از چه تم هایی استفاده می کنید و چرا؟
خوش سلیقه: بیشتر از انار و ماهی استفاده می کنم. حس خوبی نسبت به این دو نماد دارم. ماهی نماد حیات و زندگی است و انار نماد برکت و فراوانی و زایش. با اینها ارتباط حسی و عاطفی خوبی برقرار می کنم و روی بیشتر کارهایم این تم ها دیده می شود.
می توان گفت این ها تم هایی کاملاً زنانه هستند که در کنار سفال و خاک روحیات زنانه را به نمایش می گذارند؟
خوش سلیقه: بله همین طور است. به علاوه این ها نمادهای سنتی هستند و سلیقه عموم نیز اینها را می پسندد.
6132/6183