پیام آذری - کودکان لذت آموزش همراه با بازی و هیجان را می توانند در موزه‌های کودک بچشند و آموخته های خود را در کتاب های مهد کودک و دبستان به عینه ببینند و لمس کنند .
در برخی کشورها موزه های کودک از سال‌ها قبل راه اندازی شده اند و متناسب با نیاز کودک مفاهیم تاریخی و فرهنگی را به صورت بصری و لمسی به کودکان می آموزند. اولین موزه کودکان جهان، موزه بروکلین Brooklyn Children"s Museum) ) ، در ایالات متحده آمریکا در سال 1899 میلادی راه اندازی شده و بعد از آن موزه بوستون ( (Boston Children’s Museum در سال 1913 میلادی فعالیت خود را شروع کرده است .
در این گونه موزه ها هزاران کودک که حتی ممکن است زبان همدیگر را متوجه نشوند، با هم بازی می کنند و می خواهند که دنیای کودکانه خود را به دنیای واقعی و مفاهیم آموزشی نزدیک تر کنند. این موزه ها بخش های جالبی هم چون آب بازی، تماشای حیوانات پشت شیشه، جعبه شن، بخش ویژه کودکان نوپا، نمایشگاه های متعدد و اجرای موسیقی دارند و مهم تر از همه کودکان در این مکان ها به راحتی می توانند با صدای بلند بخندند، حرف بزنند و بدوند. حتی با فراهم کردن امکانات ویژه، کودکان با شرایط خاص از نظر مشکل بینایی، شنیداری و حرکتی هم به راحتی از موزه بازدید می کنند .
موزه ها نقش مهمی در تامین نیازهای اجتماعی و تاریخی کودکان دارند و از این رو ضروری است که در کشور ما نیز به موضوع گردشگری کودک و ویژگی و شرایط موزه های دوست داشتنی برای کودکان توجه شود تا بتوان هرچه بیشتر از کارکرد آموزشی موزه ها استفاده کرد .
اجرای برنامه های متنوع خلاق با نظارت مربیان، موزه را برای کودکان جذاب می کند
مدیر امور موزه های استان آذربایجان شرقی با اشاره به ویژگی‌های موزه کودک، توضیح داد: موزه کودک مکانی است که در آن با فضا سازی مناسب، اجرای برنامه های متنوع خلاق، برپایی نمایشگاه های تعاملی جذاب و نیز با نظارت مربیان و راهنمایان کار آزموده امکان مشاهده، مکاشفه و تجربه خاطره انگیز برای کودکان، والدین و معلمان فراهم میشود تا در محیطی شاد و آزاد، آشنایی با جهان اطراف، طبیعت، مردم و فرهنگ های مختلف در کنار انجام فعالیت های جمعی برای کودکان امکان پذیر شود .
مهدی بزاز دستفروش تاکید کرد: اگر امکان ایجاد موزه هایی مختص کودکان فراهم نباشد، می توان با معیار های شناخته شده موزه کودکان، بخشی را در موزه ها به کودکان اختصاص داد که این کار در هفته بزرگداشت میراث فرهنگی در سال جاری، در سایت موزه عصرآهن تبریز رخ داد و برنامه هایی متناسب با نیاز کودکان در آن جا به اجرا درآمد .
وی ادامه داد: با توجه به استقبال خوب مخاطبان، مقرر شد که برنامه باستان شناسی کودک بصورت دوره ای در این موزه تداوم داشته باشد و سایر موزه های استان نیز به تناسب موضوع فعالیت خود در این مسیر حرکت کنند و بخش هایی از موزه یا حداقل فعالیت هایی را در موزه برای کودکان طراحی و اجرا کنند .
وی با بیان این که موزه های کودک از نظر آموزشی و تربیتی دارای اهمیت خاصی هستند، گفت: محتوای کتاب های درسی اگر با مشاهده عینی آثار و شواهد در موزه ها همراه باشد، بدون تردید بهتر و طولانی تر در ذهن کودکان جای می گیرد و تصویر روشن تری از واقعیت های تاریخی و علمی بدست می آید .
بزاز دستفروش یکی از ویژگی های یادگیری در محیط های بیرون از مدرسه نظیر موزه ها را آموزش بدون مرزبندی دانست و افزود: در این گونه محیط ها کودکان با خارج شدن از فضای رسمی مدرسه و کلاس، دانش را از روی لذت و شوق شخصی فرا می گیرند و ازاین رو موزه ها می‌توانند با ایجاد علاقه به یادگیری و اشتیاق پایان ناپذیر برای کار و فعالیت در میان کودکان، نقش موثری در نظام تعلیم و تربیت ایفا کنند .
وی با تاکید بر این که بازدید از موزهها زمینه ای برای کاربردی کردن آموزش ها و انتقال مفاهیم درسی به میدان تجربه، عمل و رفتار است، گفت: به بیانی دیگر موزه ها می‌توانند به دانش آموزان و کودکان کمک کنند که وجه عینی مفاهیم ذهنی را در محیط های خارج از مدرسه درک کنند و این مراکز بعنوان پل ارتباطی بین آموزه های نظری و ذهنی با آموزههای عملی و مهارتی است .
راهنمایان موزه مطالب را متناسب با قدرت و مدت زمان تمرکز کودکان توضیح دهند
یک روان شناس کودک در خصوص اصول راهنمایی کودک در موزه ها، بیان کرد: مطالب ارائه شده در موزه باید به زبان کودک، قابل فهم و سطح دشواری مطالب متناسب با درک و زبان کودک باشد و امکان تجربه عینی و لمسی برای کودکان در موزه فراهم شود. هم چنین مربیان و معرفان کودک باید آشنایی کافی با اصول روان شناسی کودک، زبان کودک، ادبیات کودک، تفکرات و روحیات کودک داشته باشند و بتوانند با زبان ساده، روشن و عینی با کودکان ارتباط برقرار کنند .
مهدی راثی با اشاره به این که گروه سنی مختلفی از جمله کودکان جزو مخاطبان موزه هستند که برداشت های متفاوتی از این مکان دارند، افرود: با توجه به تفکر پیش عملیاتی کودکان، خردسالان زیر 7 سال توان دریافت مطالب پیچیده را ندارند و کودکان 7 تا11 سال مطالب را در حضور نشانه های یادگیری دریافت می کنند و در نهایت بعد از 11 سال، این محدودیت وجود ندارد .
وی در ادامه درباره قدرت تمرکز برای کودکان در سنین مختلف، گفت: قدرت تمرکز در کودکان زیر 7 سال، حدود دو الی سه دقیقه است و راهنمای موزه باید در همان چند دقیقه اول، مطلب را به آنان توضیح دهد و از سویی کودکان 7 تا 11 سال، قدرت تمرکز 10 الی 15 دقیقه دارند .
وی در خصوص روحیات کودکان در سنین مختلف، توضیح داد: روحیات کودکان بیشتر بصری، حسی و لمسی است، از این رو بهترین روش آموزشی کودکان، روش مجسم و عینی است که باید امکان لمس و تجربه برای آنان فراهم شود و در صورت نبودن این امکان، روش نیمه مجسم و بعد روش نمادین و نوشتاری است .
راثی یاد آور شد: برای کودکان خردسان و مهد کودک آموزش از طریق بازی و کنکاش با اشیا است و سطح دشواری کلمات برای آنان باید به مراتب آسان تر، توضیحات کوتاه تر، جملات کوتاه و واضح باشد و آموزش رسمی آنچنانی جواب نمی دهد .
این روان شناس کودک به مربیان مهدکودک ها و معلمان دوره های ابتدایی دبستان توصیه کرد که در هنگام بازدید از موزه ها، کودکان را بدون راهنما رها نکنند و متناسب با رشد فکری آنان، مطالب آموزشی گفته شود. هم چنین با استفاده از تجربه حسی و لمسی موضوعات را به کودک یاد دهند و در صورت نبودن این امکان، می توانند از فیلم و پوستر استفاده کنند .
می توان المان و مولاژی از آثار تاریخی موزه را برای کودکان طراحی کرد
یک راهنمای گردشگری کودکبا بیان این که در اثر تعامل با محیط بیرون شخصیت کودکان شکل می گیرد، گفت: در موقع بازدید از موزه، کودکان باید فعالیت مرتبط داشته باشند و فقط دادن توضیحات خشک برای آنان کافی نیست. مثلا برای کودکان المان هایی از آثار تاریخی را طراحی کرد ه ام و قسمت های خالی را نگه می دارم تا بچهها خودشان جای آنها را پرکنند و یا می توان مولاژ برخی اشیای موزه نظیر جام حسنلو را درست کرد تا بچه ها بتوانند آن ها را لمس کنند و به دستشان بگیرند .
نیلوفر رضا بنده لو ادامه داد: به دنبال بازی با این المان ها کودک خودش متوجه میشود که مثلا شکل مجسمه ها در بناهای تاریخی متفاوت است و یا گرههای چینی در پنجره های قدیمی شکل های گوناگونی دارند. در واقع در این بازدیدها فقط کافی است که در ذهن کودکان یک علامت سوال ایجاد کنیم تا خودش بگردد و پیدا کند !
وی یاد آور شد: در جریان بازدید از موزه ها حتی می توان مفاهیمی از تاریخ، هنر، جغرافیا و اصول طبیعت گردی را به زبان کودکان آموزش داد تا آنان با آگاهی هرچه بیشتر بتوانند با محیط زندگی کنونی و حتی گذشته خود ارتباط برقرار کنند .
وی به والدین توصیه کرد که کودکان خود را در معرض تجربه های متفاوت قرار دهند و به صورت هدفمند و هوشمندانه و با توجه به شخصیت کودک، موزه ها را انتخاب کنند تا کودکان بتوانند از محیط موزه ها نهایت استفاده را ببرند. هم چنین کودکان باید به به آرامی وارد محیط ناشناخته شوند تا بتوانند به مرور به فضا عادت کنند و چنین نباشد که با کارهای عجولانه بازدید از موزه را به اتفاقی وحشتناک و نا خوشایند برای کودکان رقم زد .
راهنمای گردشگری کودک به رعایت اصول مهم روانش شناسی در کودکان تاکید کرد و گفت: باید یادبگیریم که چطور مطلب را به کودکان بفهمانیم و با محدود کردن کودکان، آنان از سفر و بازدید از موزه زده می شوند و گارد می گیرند .
وی در پایان با اشاره به این که فضای فیزیکی موزه باید دوستدار کودک باشد، گفت: باید محیط های موزه برای کودک مناسب سازی شود و فضایی جذاب و شاداب باشد که البته قبل از ورود به این محیط ها بهتر است که مربیان و والدین قواعد حضور و شیوه رفتار را به کودکان آموزش دهند تا موقع بازدید مشکلی پیش نیاید .
به طور کلی می توان گفت که در موزه های دوست داشتنی برای کودکان باید راهنمایان موزه آشنایی کافی با اصول روان شناسی کودک، زبان کودک، ادبیات کودک، تفکرات و روحیات کودک داشته باشند و بیشتر از روش مجسم و عینی برای انتقال مفاهیم به کودکان استفاده کنند. هم چنین متناسب با قدرت پیش عملیاتی و رشد فکری کودکان، مطالب را با جملات آسان، کوتاه و واضح توضیح دهند و مدت زمان و قدرت تمرکز گروه های مختلف سنی هم مورد توجه قرار گیرد .
فضای فیزیکی این گونه موزه ها باید دوستدار کودک باشد و در محیطی شاد و آزاد با فضاسازی مناسب، اجرای برنامه های متنوع خلاق، برپایی نمایشگاه های جذاب و انجام فعالیت های جمعی برای کودکان امکان پذیر باشد. هم چنین اگر امکان ایجاد موزه هایی مختص کودکان فراهم نباشد، می توان بخشی را در موزه ها به کودکان اختصاص داد تا در این قسمت وجه عینی مفاهیم ذهنی را در محیط های خارج از مدرسه به کودکان آموزش داده شود و پل ارتباطی بین آموزه های نظری و ذهنی با آموزههای عملی و مهارتی فراهم شود .
مشارکت کودکان در موزه از طریق بازی مناسب، ساختن المان ها و مولاژ اشیاء تاریخی موزه، انتخاب موزه متناسب با شخصیت کودک، محدود نکردن زیاد کودک در موزه، آموزش شیوه برخورد و رفتار در موزه و آشناکردن کودکان با اصول حضور در موزه می تواند بازدید از موزه را برای کودکان لذت بخش کند و خاطره ای جذاب را در دنیای شیرین کودکی شان رقم بزند .
گزارش از پریا توفیقی
انتهای پیام