چاپ

پیام آذری- رمضان الکریم از گذشته های بسیار دور در این سرزمین که به واسطه پیشینه غنی مذهبی و تاریخی خود به القاب گرانمایه ای مانند دارالارشاد ، دارالایمان ، دارالامان و دارالعرفان شهرت دارد با آداب و رسوم خاص سنتی برگزار می شود و مردم مومن ضمن عبادت خالصانه و پرشور و حرارت در این ماه ارزشمند این آیین ها را به نسل های پس از خود منتقل کرده اند.
هرچند بعضی رسم های دیرینه ماه مبارک رمضان به اقتضای زندگی پیچیده ماشینی و صنعتی به خصوص امواج فناوری های ارتباطی طی دو سه دهه اخیر رفته رفته رخت بربسته و یا دستخوش دگرگونی هایی شده ولی هنوز آثار ارزنده بسیاری از اینگونه مناسبت ها را در گوشه و کنار این سرزمین و به خصوص در مناطق روستایی می توان مشاهده کرد.

*** دگرگونی کلی سیمای منطقه با حلول ماه مبارک رمضان
شهرها و روستاهای استان اردبیل همزمان با اولین روز ماه مبارک رمضان حال و هوای معنوی ویژه ای گرفته و صفا و صمیمیت وصف ناپذیری بین مردم حاکم شده به گونه ای که افراد بیشتر از روزهای عادی با مهربانی همدیگر را تحویل می گیرند.
بسیاری از زنان و دختران خانه دار که از دقایقی مانده به اذان مغرب سفره را چیده اند با خواندن دعا و نیایش در انتظار رسیدن دیگر اعضای خانواده به منزل و صرف افطاری در کنار همدیگر هستند.
نزدیک غروب روزهای رمضان، کوچه و پس کوچه های قدیمی و نیز گذرگاههای شهرک ها و محله های تازه ساخت اردبیل رنگ و حال دیگری به خود گرفته و بوی مطبوع انواع غذاهای ویژه افطاری که دست پخت مادران و مادربزرگان این مرز و بوم است از خانه های مختلف به مشام می رسد.
مساجد ، مغازه ها ، حمام ها ، آرایشگاه ها ، قهوه خانه ها و بسیاری از مکان های عمومی شهر پس از افطار تا پاسی از شب باز بوده و خدمات ارایه می کنند.
انواع مناسبت های مذهبی و اجتماعی همواره برای کودکان با نوعی خاطره و شور و شوق همراه هستند و رمضان نیز با همه مراسم ها و آداب خود جایگاه ویژه در این زمینه دارد.
بسیاری از کودکان و نوجوانان که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند اشتیاق خاصی برای همگام شدن با بزرگان و گرفتن روزه دارند و این افراد پس از رسیدن به سن بلوغ که روزه داری به عنوان تکلیف شرعی بر آنان واجب است با علاقه وصف ناپذیری این فریضه الهی را ادا می کنند.
با حلول ماه مبارک رمضان شادمانی عجیبی بر چهره ساکنان منطقه از کودکان گرفته تا سالخوردگان نمایان می شود و این افراد از این که با سلامتی کامل وارد ماه مبارک رمضان دیگری شده اند خدای را سپاس می گویند.

*** خوراکی های مخصوص ماه رمضان در اردبیل
در اردبیل از گذشته های دور اغلب خانواده ها سفره های افطاری و سحری را به شکل ساده می آراستند ولی این سفره ها در روزگاران قدیم و حتی اکنون از برکت خاصی برخوردار هستند. روزه داران نان تازه سنتی به ویژه سنگک ، بربری و یا فطیرهای محلی را تهیه و در افطار با چای شیرین و یا غذاهای دیگر میل می کنند.
فرنی غذایی است که با آرد برنج و شیر محلی پخته می شود و بطور معمول در افطار قبل از غذای اصلی با مربا به ویژه مربای گل ، پوست پسته ، بالنگ و یا سایر مرباها صرف می شود.
زولبیا ، بامیه ، گز ، سوهان و پشمک در ماه مبارک رمضان در اردبیل خریداران زیادی دارد و قنادی ها به پخت این شیرینی جات می پردازند.

*** رسم های فراموش شده رمضان در اردبیل
شاید اگر اکنون به کودکان امروزی بگوییم که در گذشته های نه چندان دور از بانگ و آواز خروس برای دانستن وقت افطار و یا اذان صبح در بسیاری از مناطق و به خصوص در روستاها استفاده می شد باور نکنند.
پیشینیان منطقه در حیاط خانه های خود انواع ماکیان و ازجمله خروس نگهداری می کردند. خروس ها در زمان های مشخص و اغلب دقیق آواز سر می دادند و نیاکان ما که با تقسیم بندی زمان بانگ خروس ها آشنا بودند برای مثال می گفتند که بانگ اول خروس نشانه یک ساعت مانده به اذان و بانگ دوم آن نشانه وقت اذان است.
در زمان های قدیم که از وسایل و تجهیزات پیشرفته اعلام کننده زمان خبری نبود عده ای از مردان و جوانان با رفتن به پشت بام ها با صدای بلند اهالی محل و همسایه ها را از فرا رسیدن وقت سحری آگاه می کردند.
بعضی از پسران جوان حدود دو ساعت مانده به اذان صبح در کوچه ها و خیابانهای شهر به راه افتاده و با صدای بلند فریاد می زدند ` آی دورون جماعت اوباشداندی ` یعنی ای مردم بیدار شوید که هنگام سحری است.
همچنین حدود هشت دهه قبل که از وسایل ارتباط جمعی به شکل امروزی خبری نبود و حتی رادیو به عنوان ابتدایی ترین وسیله ارتباطی هنوز به اکثر خانه های مردم اردبیل راه نیافته بود با شلیک گلوله توپ در یکی از میدان های وسیع شهر وقت شرعی فرا رسیدن افطار و نیز اذان صبح را به افق محلی به آگاهی مردم می رساندند.

*** بعضی رسم های به یادگار مانده از گذشته
از ویژگی های مهم اجتماعی این ماه در منطقه اردبیل صله ارحام و دادن افطاری به اقوام و آشنایان است به نحوی که ابتدا افراد و خانواده های کم سن و سال برای باز کردن افطاری به منزل بزرگتران می روند و سپس آنان را به افطارها دعوت می کنند.
این رسم که به افطارآشدی و یا افطار آچدی (باز کردن افطار و یا شکستن روزه) موسوم است نقش موثری در تقویت عواطف و احساسات انسانی دارد خصوصیاتی که خانواده های امروزین به خاطر پیچیدگی و مشغله زیاد زندگی و ازجمله به بازار آمدن انواع سرگرمی ها و فناوری های دیجیتالی با مشکل کمبود آن مواجهند.
از گذشته های دور شب دوم ماه مبارک رمضان در اردبیل نیز مجالس یادبود برای اشخاصی که بعد از رمضان سال قبل در گذشته اند در مساجد و یا منازل برپا می شود.
برپایی مجالس روضه خوانی در شب های رمضان و به خصوص در شب های احیا پس از افطار از دیگر رسم های مردم منطقه اردبیل در این ماه مبارک است. در این مجالس که در مواردی به بانوان و گاهی نیز به آقایان اختصاص دارند و اغلب در شب های احیا و قدر در منازل شخصی دایر می شوند ضمن ذکر مصائب اهل بیت (ع) از میهمانان با چای و خرما و حلوا و ... پذیرایی می شود.

* دوختن کیسه برکت
از دیگر رسوم استان اردبیل در این ماه دوختن «کیسه برکت» است که همزمان با آخرین جمعه ‌ماه مبارک رمضان در مساجد شهرستان مشگین ‌شهر برگزار می‌ شود.
دوختن این کیسه ‌ها بطور معمول با ختم 30 جزء قرآن کریم و براساس یک باور دینی و مذهبی ازسوی زنان و دختران مشگین شهر انجام می‌ شود.
این کیسه ‌ها که در میان مردم به ` برکت تورباسی ` معروف است از پارچه نذری تهیه و پس از آماده ‌شدن مقداری نمک و وجه نقد در آن قرار داده می‌ شود. خانواده‌ ها پس‌ انداز خود را در طول سال داخل این کیسه قرار داده و در سفرهای زیارتی و کارهای عام‌المنفعه مورد استفاده قرار می‌ دهند.

*** کارکردهای معنوی روزه داری
ماه مبارک رمضان فرصتی برای انسان به دست می دهد تا با خلوت خویش با معبود هر آنچه را که در ارتباط با معنویت از دست داده است بخواهد و آن ها را دوباره به دست آورد.
ماه مبارک رمضان در واقع توقفگاهی برای انسان است تا با قرار گرفتن در شرایطی متفاوت از روزهای عادی بتواند عملکرد 11 ماه گذشته خویش را بررسی کند تا با درک شرایط گرسنگی و تشنگی به فکر انسان های محروم جامعه باشد که نه یک ماه و نه از سحر تا شامگاه بلکه در اکثر روز و شب ها با فقر و تنگدستی روزگار سپری می کنند.
قرار گرفتن در یک روند یکسان چه از لحاظ تغذیه و چه از نظر روحی ، انسان را به روزمرگی دچار و به مرور زمان جسم و روان را فرسوده می کند ولی رمضان فرصتی برای رهایی از این روزمرگی و نیز ترک عادت های ناپسند هست.
خودداری از غذا خوردن برای ساعاتی و نیز ساده شدن تغذیه نوعی تغییر حالات روانی را در انسان باعث می شود و رسیدن به آرامش معنوی و تفکر صحیح درباره موضوع های گوناگونی که در اطراف وجود دارند از نتایج بسیار مثبت این تغییرات هستند.
تاثیرات معنوی و جسمانی روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان فراواند و دامنه آن ها برای مسلمانانی که در همین یک ماه روزه می گیرند و به واجبات و مستحبات ویژه رمضان به درستی عمل می کنند تا رمضان بعدی امتداد می یابد.
دنیای پیچیده ماشینی امروز پرشتاب حرکت می کند و انسان را هم با همین سرعت دنبال خود می کشد و رمضان فرصت بسیار مغتنم و ترمز معنوی مطمئنی است که او را از کج روی ها باز دارد و با قرارگرفتن در آرامش بتواند مفهوم واقعی زندگانی را درک نماید.
مردم مومن این دیار از گذشته های دور به ماه مبارک رمضان همانند ماه محرم و برپایی آیین های سنتی ، مذهبی در این ایام اهمیت و ارزش زیادی قائلند. بیشتر ساکنان منطقه اردبیل به بیدار شدن از خواب در ساعاتی قبل از اذان صبح و خوردن سحری و اقامه نمازهای واجب و مستحبی اهمیت زیادی می دهند.

*** کارکردهای اجتماعی رمضان
یک ریش سفید اردبیلی در باره فواید ماه مبارک رمضان می گوید : این ماه علاوه بر فیوضات معنوی تاثیرات بسیار مفیدی در مسایل اجتماعی دارد.
محرم بوستانی ؛ ایجاد نظم در کارها ، بهره برداری مناسب از وقت، پاکیزگی بدن ، افزایش صمیمیت ، احساس سبکی در بدن ، افزایش استقامت در برابر سرما و گرما ، سحرخیزی ، درک طعم واقعی غذاها ، شکر نعمت الهی ، افزایش قدرت ذهن ، نتیجه گیری بهتر از کارهای روزمره و ترک زشتی ها را از مهمترین تاثیرات روزه داری ذکر می کند.
یک بازاری اردبیلی هم گفت: توجه بیش از پیش به سایر عبادات واجب و مستحب ، ایجاد حالات روحانی و گرایش بیشتر به پروردگار متعال ، علاقه مندی به طبیعت به عنوان نشانه هایی از عظمت و قدرت الهی ، صله ی ارحام و برکت یافتن رزق و روزی از فواید معنوی روزه داری و ماه مبارک رمضان هستند.
همچنین باتوجه به گردشی بودن ماه های قمری و اینکه ماه مبارک رمضان با فصول مختلف سال مصادف می شود این ماه به نوعی در طول زندگی انسان ها از لحاظ روزه بودن در طولانی ترین و یا کوتاه ترین روزهای سال و نیز در وضعیت هوایی سرد و برفی و یا گرم ، بارانی و غیره به نوعی خاطره های خوشی را برای مردم مسلمان به یادگار می گذارد.
شب زنده داری هم برای عبادت و هم برای صله رحم و هم برای سرگرمی با تفریحات سالم و سرگرمی هایی که به نوعی جنبه عبادت دارند از دیگر کارکردهای اجتماعی ماه مبارک رمضان در منطقه اردبیل هستند.
متخصصان تغذیه نیز می گویند : روزه گرفتن فواید جسمی ، روحی ، فردی و اجتماعی فراوانی برای انسان ها دارد که در نهایت به سالم بودن اجتماع منجر می شود.
به اعتقاد آنان دوری گزیدن از منکرات و نگهداری اندام های مختلف از گناه که از واجبات اصلی برای فرد روزه دار است اجتماعی شاداب و به دور از تشنج را برای بشر به ارمغان خواهد آورد.
با در نظر گرفتن جمله ` المعده راس کل دا ` یعنی ` خوردن و یا معده منشآ تمام بیماری ها است ` به فواید طبی روزه در زمینه پایین آوردن قند خون ، چربی ها ، اسید اوریک ، فشار خون و ایجاد تعادل در وزن پی می بریم.
روزه داری همچنین با رفع بعضی عوارض و عناصر زاید در بدن همراه با اثرات روحی و روانی جلوی بیماری های خطرناکی چون سکته های قلبی و مغزی و بیماری های روانی را هم می گیرد. افرادی