بزرگنمايي:

پیام آذری - اردبیل - فرسایش خاک بعنوان یکی از مهم ترین عناصر حیات نه تنها سبب فقیر شدن سطح زمین و متروک شدن مزارع می گردد بلکه خسارات جبران ناپذیر طبیعی و انسانی دیگری را نیز در پی دارد، خطری که زنگ هشدار آن در استان اردبیل در حال نواخته شدن است.
به گزارش ایرنا ، میزان فرسایش و نابودی خاک در استان اردبیل 14 تن در هر هکتار برآورد شده که این میزان بیشتر از میانگین کشوری است و دلیل آن نیز به اعتقاد کارشناسان عواملی چون تخریب مراتع ، از بین رفتن پوشش گیاهی مراتع ییلاقی، آسیب جنگل، سیل ، تندباد و طوفان بوده است.
فرسایش خاک در استان اردبیل به 2 شکل آبی و بادی صورت می گیرد اما فرسایش آبی در تخریب منابع خاکی استان تاثیر مخرب تری داشته است.
تضعیف پوشش گیاهی مهم ترین عاملی است که مسئولان و کارشناسان آن را در سرعت یافتن فرسایش خاک استان دخیل می دانند، ضمن اینکه عوامل دیگری از جمله سیل و توفان نیز در آن نقش دارند.
انواع زباله ها با تولید و نشت مواد سمی در داخل رگه های زمین نیز عامل دیگر تخریب و آلودگی خاک در استان اردبیل بشمار می رود که میزان آن نه تنها در سال های اخیر کاهش نیافته بلکه در حال پیشروی در زمین های زراعی از طریق رواج کشت زیر نایلونی است.
شهامت هدایت ، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل گفت: سیلاب ها در سال های اخیر خسارت زیادی به زراعت و مراتع استان وارد کرده و این سیلاب ها با اجرای طرح های آبخیزداری قابل پیشگیری است.
وی افزود: بارش های تند و جاری شدن آب های سطحی و سیلاب در برخی از مناطق استان خسارتی را بدنبال داشته ولی در جاهایی که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری طرح های مهار سیل و رسوب و افزایش نفوذپذیری آبها در قالب بندهای گابیونی و سنگی ملاتی اجرا کرده روستاها و مزارع از خطرات سیل در امان ماندند.
سهیل کیانی ، کارشناس آبخیزداری در این باره گفت: فرسایش خاک در ایران تحت تاثیر عوامل متعدد طبیعی و انسانی صورت می گیرد. بارندگی شدید ، وجود شیب تند در نواحی کوهستانی، فقر پوشش گیاهی و خشک بودن خاک از جمله عوامل فرسایش در مناطق کوهستانی و دشت ها هستند.
او افزود: از طرفی تغییر اقلیم، بهره برداری های بی رویه انسان از طبیعت، تخریب پوشش گیاهی در اثر چرای خارج از ظرفیت دام، کشاورزی سنتی و غیراصولی، جنگل زدایی و کم آبی از عوامل تشدید کننده فرسایش خاک بشمار می روند.
کیانی گفت: سودای قطع درختان و تجارت پرسود چوب بخش عظیمی از جنگل های ایران را از بین برده هر چند تلاش برای حفظ جنگل ها و منابع طبیعی منجر به تنظیم طرحی با هدف استراحت جنگل ها و تغییر نوع فعالیت های بهره برداری از این منابع جدی گرفته شده است.
وی بیان کرد: اگر استفاده خاک بر اساس شناسایی استعداد و قدرت تولیدی آن و مبتنی بر رعایت اصول صحیح و علمی باشد، خاک از بین نمی رود و فقط در سایه حمایت پوشش نباتی (درختان یا سایر گیاهان) بوده که فرسایش خاک بسیار کند شده و تعادلی در تشکیل و فرسایش خاک ایجاد شده است.
** راهکار پیشگیری از تخریب و فرسایش خاک چیست؟
بر اساس مطالعات علمی معمولا برای حفظ خاک و مبارزه با فرسایش 2 راه وجود دارد مبارزه مستقیم و مبارزه غیر مستقیم، این 2 روش مبارزه نمی ‌توانند جایگزین یکدیگر شوند، بلکه به صورت مکمل هستند و استفاده از فعالیت های مدیریتی در قالب مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز ، روشی مناسب در کنترل و کاهش میزان فرسایش و رسوب است.
در مبارزه غیر مستقیم هدف ایجاد پوشش گیاهی یا بیشتر کردن آن است و برای نتیجه گیری بهتر، بایستی روش بهره ‌برداری از زمین با حفظ خاک متناسب باشد و به جهت ایجاد تعادل بین خاک و گیاه و زمین های مرتعی و جنگلی و زراعتی مشخص گردد تا نقاطی که استعداد جنگل را دارد، جنگل‌ کاری و قسمت هایی که برای مرتع ‌داری مناسب است، در آن جا پوشش مرتعی ایجاد یا توسعه داده شود.
در بهره ‌برداری صحیح از خاک در نقاط کوهستانی لازم است زمین هایی که شیب آن ها زیاد و صخره‌ای است و همچنین سطح هایی که خاکش کم است، مانند قله کوه ها را باید به احداث جنگل اختصاص داد تا حساسیت خاک در مقابل فرسایش کم شود و زمین هایی که دارای خاک نرم و مرطوب و کوهپایه‌ ای است و نسبت به زمین های جنگلی شیب کمتری دارد در آنها مرتع بوجود آورد.
بسیاری از کارشناسانی که برنامه آبخیزداری را اجرا می ‌کنند معتقدند در نقاطی که منظور ، حفظ خاک است،‌ به هیچ وجه نباید زراعت بشود، کما این که در ایران در کلیه حوزه‌ های آبخیزداری بکلی مانع بهره‌برداری از زمین به صورت کشاورزی و برای دامداری می ‌شوند، زیرا شخم زدن زمین و همچنین بدون پوشش گیاهی ماندن آن برای مدتی از سال به فرسایش خاک کمک می ‌کند.
مبارزه غیر مستقیم یعنی ایجاد پوشش گیاهی یا تقویت پوشش زنده خاک بیشتر به منظور پیشگیری صورت می‌گیرد، در صورتی که مبارزه مستقیم هنگامی شروع می‌شود که خاک فرسایش یافته باشد و باید اقداماتی انجام داد که خاک بیش از این فرسایش نیابد و امکاناتی فراهم کرد تا سطوح فرسایش یافته ترمیم گردد. بنابراین در مبارزه مستقیم وضع خاک از نظر فرسایش از مرحله پیشگیری به مرحله استعلاجی می ‌رسد که انجام این امر مستلزم صرف هزینه زیاد است و اصل اقتصادی آن بایستی مراعات گردد.
مبارزه مستقیم با فرسایش را معمولا از طریق ایجاد بانکت‌ های افقی در امتداد خطوط تراز و ایجاد سکوهای محافظ و حایل و دیگر اقدامات لازم انجام می‌دهند.
یکی دیگر از راهکارهای مهم و عملیاتی جلوگیری از فرسایش خاک ،تخریب منابع طبیعی اجرای طرح های آبخیزداری است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است.
** اقدامات دولت در زمینه مقابله با فرسایش خاک
شهامت هدایت ، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از اختصاص بیش از 130 میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای مرحله اول طرح های آبخیزداری استان خبر داد و گفت: برنامه های متعددی برای حفظ خاک و جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک در دست داریم.
وی افزود: اگر دنبال جلوگیری از فرسایش خاک و رسوب دهی ، کنترل هرز آبها و بهره وری بهینه از نزولات آسمانی و جلوگیری از خسارت احتمالی از سیل هستیم و نیاز به ذخیره آب برای تولید و تغذیه و افزایش سفره های آب های زیرزمینی داریم باید به طرح های آبخیزداری ارزش قائل شده و اعتبارات ویژه ای در اختیار این اداره کل قرار داده شود.
وی هدایت کنترل سیل و جلوگیری از فرسایش خاک ، مهار آب های روان ، تغذیه آب های زیرزمینی و استحصال آب را از مهم ترین ویژگی های اجرای بندهای آبخیزداری در منطقه عنوان کرد.
او با بیان اینکه اجرای طرح های آبخیزداری برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی در سه مرحله انجام می شود ، افزود: اجرای مرحله اول به طور رسمی در شهرستان ‌های گرمی ، مشگین ‌شهر و پارس‌ آباد آغاز شده و در 10 روز آینده طرح های آبخیزداری دیگر شهرستان های استان شروع می شود.
وی اظهار داشت: عملیات سازه‌ ای در این شهرستان ‌ها در مجموع با 40 میلیارد ریال اعتبار آغاز شده و با بهره‌ گیری از ظرفیت صندوق توسعه ملی تکمیل خواهد شد.
هدایت بیان کرد: برای اجرای طرح های آبخیزداری در مرحله اول 10 میلیارد ریال از اعتبارات استانی اختصاص یافته و 10میلیارد ریال نیز سازمان جنگل ها در مرحله دوم اختصاص می دهد و در صورت تحقق آن هزینه عملیات بیومکانیکی و تثبیت مالکیت تامین می شود.
وی اضافه کرد: طرح های آبخیزداری در شهرستان های نمین - خلخال و مشگین شهر اجرا شده است.
هدایت گفت: بندهای سنگی ملاتی مانع حادث شدن سیلاب شد و حتی در اکثر مناطق بندهای منابع طبیعی سرریز شده و آبهای جاری در مسیل طرح ها جاری و نفوذ پذیری آب به حداکثر خود رسید که از جمله آن سرریز شدن بندهای سقز چای در شهرستان نمین می باشد.
بهمن حسین زاده ، معاون اقتصادی و توسعه مدیریت منابع انسانی استاندار اردبیل نیز در این باره گفت: اجرای طرح های آبخیزداری با هدف جلوگیری از فرسایش خاک و وقوع سیلاب در این استان به 400 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
وی افزود: با توافق بعمل آمده قرار است 200 میلیارد ریال از این اعتبار از سوی استانداری اردبیل و 200 میلیارد ریال هم توسط سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور اختصاص یابد.
حسین زاده اضافه کرد: همچنین برای اجرای طرح های توسعه ای در حوزه آبخیزداری استان تخصیص اعتبار از صندوق توسعه ملی مد نظر است.
او با اشاره به ظرفیت های غنی استان در حوزه منابع طبیعی بر پایلوت اردبیل در این زمینه تاکید کرد و گفت: دانشگاه محقق اردبیلی و سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری می توانند تفاهم نامه ای در این زمینه منعقد کنند.
خلیل آقایی ، معاون وزیر کشاورزی و رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز در سفر اخیر به اردبیل فرسایش خاک را در کشور نگران کننده دانست و گفت: برای جلوگیری از این فرسایش اجرای طرح های آبخیزداری در اولویت قرار گرفته است.
وی از اختصاص 200 میلیون دلار اعتبار از صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح های آبخیزداری کشور خبر داد و افزود: این مبلغ با درخواست دولت و موصوبه مجلس و موافقت مقام معظم رهبری اختصاص داده شده است.
وی بیان کرد: هم اکنون عملیات اجرای طرح های آبخیزداری در 350 شهرستان کشور ، 650 حوزه و 2 هزار کارگاه سازندگی در حال انجام است.
او جلوگیری از فرسایش خاک ، کنترل سیلاب ، افزایش ذخایر آب های زیرزمینی و ایجاد اشتغال را از جمله اهداف اجرای طرح های آبخیزداری در کشور ذکر کرد.
آقایی با بیان اینکه روند اجرایی طرح های عمرانی در حوزه آبخیزداری استان اردبیل مطلوب است، افزود: همزمان با اتمام سازه های آبخیزداری در استان عملیات بیولوژیکی از جمله کشت گیاهان دارویی در آنها شروع خواهد شد.
سیدحمیدرضا صالحی ، رییس انجمن آبخیزداری کشور نیز گفت: پیشبرد اهداف و حرکت رو به جلو نیازمند اتاق فکر و ایده‌های جدید از سوی پژوهشگران و کارشناسان این حوزه از سراسر کشور است تا جلوی تخریب منابع طبیعی و فرسایش خاک گرفته شود .
صالحی با اشاره به اینکه در حوزه آبخیز آسیب ‌پذیری در نقاط مختلف کشور بالا رفته است بیان کرد: این حوزه دارای مشکلات بیشتری است که نیازمند اصلاح و تقویت است.
وی با بیان اینکه با مدیریت صحیح می توان آسیب ‌پذیری را کم کرد، افزود: برنامه ‌ها و تحقیقاتی در این زمینه شروع شده که نیازمند تعامل و همکاری دیگر دستگاه‌ ها و نهادهاست.
او بیان کرد: امروز مدیریت جامع منابع آب و خاک حلال همه مشکلات جامعه است و مسئولان و سیاست گذاران باید به این اعتقاد دست پیدا کنند.
مسئولان حفاظت محیط زیست استان اردبیل نیز می گویند که در 2 سال گذشته برای جلوگیری از آلودگی خاک در استان اقدامات مهمی انجام داده و ده ها نفر به اتهام آلودگی مزارع از طریق کشت نایلونی و رها کردن پلاستیک در طبیعت به مراجع قضایی معرفی شده اند.
آنها همچنین می گویند که شهرداری و ارگان های بهداشتی نیز در حال ساماندهی و مدیریت دفن بهداشتی زباله ها در شهرهای مختلف استان هستند.
استان اردبیل یک میلیون و 50 هکتار مرتع ییلاقی، قشلاقی و میان بند و 65 هزار هکتار جنگل دارد.
6016/7110