بزرگنمايي:

آذری آنلاین - ارومیه- برج سه گنبد در جنوب شرقی شهر ارومیه که در زمره 20 مقبره فاخر ایران زمین قرار دارد، یکی از مشهورترین آثار تاریخی آذربایجان غربی است و همه ساله تعداد بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی از آن بازدید می کنند.
  برخی ها معتقدند که این بنا از آتشکده های دوره ساسانی بوده اما تاکنون سند معتبری برای این ادعا پیدا نشده و کتیبه موجود در مدخل بنا که به خط کوفی کتابت شده است، تاریخ احداث آن را قرن 6 هجری قمری معرفی می کند.
در کتاب های بنیاد ایران شناسی کشور برای اثبات تاریخ احداث این بنا مهمتر از همه پلان سه گنبد و فونداسیون آن مطرح شده است که تشابهی با آتشکده‌های دوره ساسانی ندارد و پژوهشگران معماری آن را به مقبره های دوره سلجوقیان مشابه دانسته اند.
طبق کتیبه های موجود در داخل سه گنبد، این بنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام «شیث قاطه المظفری» ساخته شده است و از نظر معماری با مقبره‌های قرن ششم هجری قمری به خصوص مراغه و سایر مقبره‌های دوره سلجوقی شباهت فراوانی دارد.
بر اساس اسناد موجود بنای سه گنبد در ابتدای ساخت در یک کیلومتری حصار دفاعی ارومیه و در نزدیکی دروازه «بازارباش» یکی از دروازه های قدیمی شهر قرار داشت که در گذر زمان و با گسترش شهرنشینی هم اکنون در بافت میانی و نسبتا قدیمی ارومیه واقع شده است.
سه گنبد تا قبل از سال 1332 شمسی مهجور بود و توجهی به آن نمی شد تا اینکه در این سال در ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسید و به تدریج مرمت و از حریم آن صیانت شد.
وجه تسمیه این بنا موضوعی است که ذهن هر مخاطب و بازدید کننده ای را به خود مشغول می کند زیرا در بالای دخمه و اطاق مقبره گنبد سوم نمایان نیست و بازدیدکنندگان همواره به دنبال گنبد سوم در این مقبره می گردند.
2 طاق مجزا از یکدیگر در داخل این برج ساخته شده و در روی گنبد اصلی، گنبد کوچکتری بنا شده و از این رو این اثر تاریخی به سه گنبد شهرت یافته است.
بعضی ها نیز در خصوص وجه تسمیه آن معتقدند که 2 بنای دیگر در مجاورت روستای «چهریق» در نزدیکی سلماس وجود داشته است که مجموع این سه بنا را سه گنبد می خوانده‌اند.
امروزه بعد از گذشته هشت قرن این بنا پابرجاست و گردشگرانی که برای بازدید از آن وارد محوطه سه گنبد در خیابان استاد برزگر ارومیه می شوند، با ساختمانی 2 طبقه در محوطه ای بیش از 700 مترمربعی و با 2 گنبد در ابتدا مواجه می شوند که با سنگ کتیبه های باستانی، جلوه ای تاریخی و باستانی به خود گرفته است.
در بدو ورود به این اثر تاریخی، بنایی استوانه ای و مدور با قطر پنج متر و ارتفاع 13 متر با یک ساختمان 2 طبقه در پیش روی بازدیدکنندگان خودنمایی می کند که در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارد.
طبقه اول آن سردابه خوانده می‌شود که دارای پوششی قوس‌ دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود؛ درب کوچک طبقه اول 170 سانتی متر ارتفاع دارد.
طبقه دوم که اتاق مقبره خوانده می‌شود، دارای دری به ارتفاع 250 سانتی متر بوده و به عبارت دیگر بنای استوانه‌ای شکل مدور دارای دخمه‌ای است که قسمت فوقانی آن را به وسیله آجر تبدیل به بنایی شامل اتاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معماری پر نقش و نگار محاط و در بدنه استوانه‌ای برج تعبیه شده است.
برای ورود به طبقه دوم یا همان اتاق مقبره، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی پله های فلزی موقتی تعبیه کرده است زیرا اجازه افزودن بخش دیگری به بناهای تاریخی وجود ندارد.
سقف اصلی گنبد و دیوارهای بخشی که در اتاق مقبره واقع بوده، کاملا سالم و پابرجاست و طبقه دوم بنا مانند سایر مقبره های دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده است.
تزئینات سر درب ورودی مقبره نیز در نوع خود کم نظیر است و به صورت قطعه های سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است.
مصالح قسمت‌های تحتانی بنا تا ارتفاع حدود 3.6 متر از سنگ‌های تراش خورده خاکستری رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهای چهار گوش بوده به نوعی بر زیبایی ظاهری بنا افزوده است.
در سالها 1348 و 1351 شمسی حفاری ها و بررسی هایی در این مکان تاریخی انجام شد که با کشف قبوری در آنجا برج مقبره بودن آن را مستند کرد.
یک گردشگر بازدیدکننده از سه گنبد  گفت: این اثر جذاب به لحاظ تاریخی ارزش بسیار زیادی دارد و جهت معرفی با باستان شناسان و گردشگران نیازمند معرفی بیش از پیش است
رامین رشیدی که اهل اصفهان است، اضافه کرد: اگر این اثر تاریخی فاخر در عرصه ملی و بین المللی معرفی شود، سالانه چند هزار گردشگر از سه گنبد ارومیه بازدید خواهند کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی، و گردشگری آذربایجان غربی نیز با اعلام اینکه بازدید از سه گنبد ارومیه طی سال های اخیر نزدیک به 90 درصد افزایش یافته است، گفت: بناهای تاریخی استان از جمله سه گنبد بارها از طریق رسانه ملی معرفی شده است اما همچنان نیازمند تولید محتوای رسانه ای است.
جلیل جباری ادامه داد: بروشورهای تبلیغاتی این اثر در اختیار گردشگران قرار می گیرد و کارشناسان این اداره کل در طول ایام سال همواره جهت راهنمایی بازدیدکنندگان در محل این اثر تاریخی حضور می یابند.
وی با بیان اینکه برج سه گنبد ارومیه یک مقبره منفرد اسلامی است، بیان کرد: این بنا به دستور امیری که طبق اسناد موجود در سال 593 هجری زنده بوده، بنا شده است.
وی با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی در تلاش برای استفاده از ظرفیت گردشگری سه گنبد ارومیه است، گفت: تملک قطعات باقیمانده در اطراف این بنا با هدف قرار گرفتن بنای سه گنبد در کنار خیابان اصلی از مهمترین برنامه های در حال پیگیری بوده و توافق هایی نیز با شهرداری ارومیه انجام شده است.
آذربایجان غربی دارای بیش از 1500 اثر تاریخی، محوطه و تپه باستانی است و سالانه افزون بر 2 میلیون نفر از این بناها بازدید می کنند.
20 برج مقبره باستانی با کاربری های متنوع در سطح کشور وجود دارد که 2 برج مقبره مشهور آذربایجان غربی شامل سه گنبد ارومیه و شمس تبریزی خوی جزو آنهاست.