بزرگنمايي:

پیام آذری- در فصل بهار مردم مناطق کوهستانی و به خصوص شهروندان مهابادی به طور گسترده به سوی استفاده از گیاهان خوراکی و دارویی که به طور معمول در این فصل از سال رشد کرده و وارد بازار می شود، روی می آورند.
در این فصل مردم به سبب رنگ و طعم و بوی گیاهان خوراکی بهاری آن را جایگزین مواد پروتئینی می کنند و همزمان با زنده شدن دوباره طبیعت ذایقه خود را تغییر می دهند.
گروهی نیز مصرف گیاهان خوراکی را شفابخش می‌دانند و طبق سفارش پزشکان سنتی، برای درمان بیماری های خود از آنها استفاده می‌ کنند.
بسیاری از گیاهان خوش طعم را تنها می توان در بهار سال و طی یک تا 2 ماه اول سال تهیه کرد و از این رو بعضی از آنها از جمله «بیزا» و «مندوک» پس از خشک شدن یا کنگر را برای نگهداری و استفاده در ماه های دیگر در یخچال و فریزر ذخیره می کنند تا به نحوی در فصل های بعدی نیز از طعم های عالی آن بی بهره نباشند.
بیش از 50 نوع گیاه خوراکی، دارویی و صنعتی در منطقه کوهستانی مهاباد برداشت می‌شود که مصرف آن از روزگاران گذشته در میان اقشار مختلف مردم این مرز و بوم مرسوم بوده است.
مهمترین گیاهان خوراکی این منطقه شامل جعفری کوهی، کنگر، ریواس، اسفناج وحشی، شنگ، گیلاخه، گل گاو زبان، رسقا، قازیاغی، سولان، نعناع کوهی، موسیر، قارچ کوهی و پونه است.
در این فصل از سال روزانه صدها نفر از شهروندان برای چیدن این گیاهان راهی مناطق کوهستانی شده و تا غروب به چیدن این گیاهان مشغول می شوند.
برداشت این محصولات در برخی مواقع جنبه اقتصادی دارد و افرادی که با محل های رویش این نوع گیاهان آشنا هستند، روزانه به کوه های اطراف این شهرستان منی روند و پس از برداشت گیاهان خوراکی آن را برای فروش به بازار می آورند و به صورت دستفروشی در اختیار علاقه مندان به گیاهان خوراکی قرار می دهند.
گیاهان خوراکی محلی مانند پونه و کوزله بیشتر در کنار رودخانه ها و جاهای پر آب رشد می کند و گیاهان دیگر از جمله کنگر، گل آقا (گیلاخه)، اسفناج، جاتره، گوزوان (گاوزبان)، بیزا، مندوک، ریواس، نعناع و سیر کوهی بیشتر در مناطق کوهستانی می روید.
یکی از جاذبه های مصرف گیاهان خوراکی در میان مردم رویش طبیعی آنها در مناطق کوهستانی و استفاده نکردن از مواد و کودهای شیمیایی در رویش آنهاست که موجب می شود تا شهروندان تمایل بیشتری به استفاده از آن داشته باشند.
بعضی از این گیاهان خوراکی به صورت خام مصرف می شود و بعضی دیگر نیز به صورت غذاهای مجزا یا همراه با غذاهای دیگر مصرف می شود.
برداشت غیراصولی گیاهان کوهی در سال های اخیر خطر انقراض آنها را نزدیک تر کرده است زیرا چیدن غیر اصولی گیاهان کوهی باعث می شود به مرور نسل آنها منقرض شود و مردم اطلاعات کمی در این خصوص دارند.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مهاباد نیز از شهروندان خواست هنگام چیدن این نوع گیاهان خوراکی از تخریب و کندن ریشه های این گیاهان خودداری کرده و از کندن گیاهانی که به اندازه کافی رشد نکرده اند، پرهیز کنند.
مجید پاتو گفت: لازم است برای چیدن این نوع گیاهان از ابزار مناسب استفاده کنند تا بدین وسیله از تخریب و کندن سایر گونه های گیاهی که در کنار این گیاهان خوراکی رشد کرده اند، جلوگیری شود.
وی اضافه کرد: این اداره هر ساله کلاس های ترویجی برای بهره برداران برگزار می کند تا از برداشت بی رویه و بیشتر از ظرفیت طبیعت جلوگیری شود.
پاتو اظهار داشت: رشد برخی از گونه ها از جمله موسیر، کنگر و ریواس به دلیل برداشت های بی رویه کاهش پیدا کرده است.
با وجود اینکه هر ساله بر اثر چیدن و برداشت بی رویه و خارج از فصل این نوع گیاهان زیان های جبران ناپذیری به طبیعت وارد می شود اما به دلیل خواص درمانی و فواید آن بر تعداد مصرف کنندگان آن هرساله افزوده می شود.
وی ادامه داد: این گیاهان علاوه بر طعم بسیار خوب و مزه عالی، نقش تاثیرگذاری نیز در ارتقای سلامتی خانواده ها دارد به طوری که جایگزین مواد پروتیینی می شود و از بروز برخی مشکلات و ناراحتی ها در بدن افراد جلوگیری می کند.
وی اظهار داشت: درمان تنگی نفس، اضطراب، یرقان، سوء هاضمه، محافظت در برابر سرطان پوست، تصفیه خون و تنظیم ترشحات غدد داخلی تنها بخشی از خواص این گیاهان دارویی است.
یک کارشناس تغذیه نیز معتقد است که گیاهان بهاری از خانواده سبزیجات و دارای فیبر بوده و برای عملکرد دستگاه گوارش بسیار مناسب است.
خسرو آناهید افزود: گیاهان بهاری به سبب اینکه دارای کالری کم هستند برای کسانی که دارای اضافه وزن یا بیماری های کبدی و قند خون باشند، مفید است.
وی اضافه کرد: از برخی گیاهان بهاری برای تهیه غذا استفاده می شود و باعث تنوع بخشی به سفره غذایی خانوارها می شود.
آناهید گفت: مصرف گیاهان کوهی برای کسانی که دارای آلرژی فصلی (حساسیت) هستند نیز بسیار مهم است.
وی به مردم توصیه کرد گیاهان بهاری را در این فصل مصرف کرده و از فریز کردن و مصرف آن در فصل های دیگر به دلیل از بین رفتن خواص خودداری کنند.
وی همچنین به خواص برخی از این گیاهان از جمله ریواس، گل آقا، کنگر، موسیر، کوزه له، نعناع و سیر کوهی اشاره کرد.

** ریواس
«ریواس مقوی معده است و جگر را از گرمای زیاد مصون می دارد، شیره آن را اگر با گل بنفشه و گیاه شنگ بجوشانیم برای دفع سنگ صفرا و سنگ مثانه مفید است.

** گل آقا یا گیلاخه
گیاهی با خاصیت ضد عفونی کننده روده‌ها بوده و برای معالجه روماتیسم و بیماری های کبدی مفید است و ضماد آن برای نرم کردن ورم ها بسیار مفید است و ترشح ادرار را زیاد می‌کند.

** کنگر
ضدعفونی کننده، اشتهاآور، تب بر و هضم کننده غذاست و مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می شود، برگ آن ادرارآور و نیروبخش است و قلب را نیز تقویت می کند؛ کنگر در درمان یرقان، نارسایی کبد و کم خونی مؤثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می کند.

** موسیر
گیاهی شبیه سیر است که ریشه اش فقط یک پیاز درشت بوده و برگهایش باریک و دراز و گل هایش بنفش مایل به قرمز‌ است.
در حدود 40 گونه از این گیاه شناخته شده است که برخی از گونه‌های آن را در باغ به عنوان گل زینتی نیز می‌کارند؛ پیاز این گیاه خوراکی است و در ترشی ها و اغذیه به کار می‌رود و بویش از سیر کمتر است.

** کوزه له
کوزه له شاهی یا ترتیزک دارای «گلوکزید» مهمی به نام «ترپئولوزید» است که این ماده بر اثر تجزیه «سنه ول بنزیلیک» به وجود می آید؛ شاهی اثر ضداسکوربوت قوی دارد و در حالت خام در سالاد یا با اغذیه به صورت سبزی خوردن مصرف می شود.

** نعناع
نعناع از سبزی های عطردار و خوردنی و حاوی مقدار زیادی ویتامین ˈآ ˈ و ˈثˈ است و به طور عمده از برگ و شاخه های گلدار آن عرق نعناع می گیرند.
نعناع برای تقویت اعصاب و خوش بو کردن ماست و دوغ و آش ها و کاهش کلسترول خون و رفع عفونت ها و سم زدایی مفید است.

** سیر کوهی
نوعی سبزی وحشی و خودرو است که فقط در فصل بهار می روید و سرشار از کلسیم و انواع ویتامین های نافع بدن است و با نام های پیاز خرسی، سیر جنگلی، سیر خرس نیز از آن یاد می شود، بسیار ملایم تر و شیرین تر از سیر معمولی بوده و بوی آن شبیه پیاز است».
بیش از 197 هزار هکتار مرتع در مهاباد وجود دارد که 50 هزار هکتار آن مراتع درجه یک با پوشش مناسب، 70 هزار هکتار مراتع درجه 2 با پوشش متوسط و بقیه مراتع درجه سه با پوشش ضعیف است.