بزرگنمايي:

پیام آذری - ارومیه - آیین «چهارشنبه سوری» سنتی دیرینه و یادگاری ماندگار از نیاکان این مرز و بوم است که ‌نشاط اجتماعی را به ارمغان می آورد و آذر شادمانی مردم آذربایجان را در هر کوی و برزن شعله ور می کند.
به گزارش ایرنا چهارشنبه آخر سال با برگزاری جشن های ویژه ای در جای جای این سرزمین کهن همراه است که برخی از آنها همچون «روشن کردن آتش»، «هدیه دادن»، «خونچه فرستادن»، «شال اندازی»، «فال گوش ایستادن»، «کوزه شکنی» و «رفتن سرچشمه» همچنان در آذربایجان غربی رواج دارد.
** روشن کردن آتش
زنان و‌ مردان، دختران و ‌پسران از گذشته های دور در این روز دور آتش حلقه شادی می زنند و اولین کسانی که از روی آتش می پرند، معمولا دختران و پسران دم بختی هستند که ‌با گفتن عبارت فولکلوریک «آتیل باتیل چارشنبه بختیم آچیل چارشنبه» به زبان محلی، به تحرک و شادمانی می پردازند.
حلقه شادمانی مردم در هوای خنک آذربایجان غربی دور آتش چهارشنبه سوری با صدای هلهله زن و ‌مرد و دختر و ‌پسر در دل کوچه می پیچید و ‌نوید بهار را می دهد؛ کشمش، آونگ، گردو، سنجد، انار و سیب هم در «کوفته شورباسی» یا «دولمه برگ مو» سفره های مردم این استان را تزئین می کند.
** هدیه بردن یا « چرشنبه لیق»
هدیه بردن یا «چرشنبه لیق» رسم زیبای چهارشنبه سوری است و در قالب آن برادر به خواهر خود هدیه ای می برد و در مقابل خواهر نیز پیراهن و جوراب یا هدیه ای دیگری به برادر می دهد.
عیسی عزیزنژاد، ‌مردم شناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی معتقد است که این آیین سنتی به تقویت روابط بین اعضای خانواده منجر می شود و از گذشته های دور رواج داشته است.
**خونچه فرستادن
به گفته این کارشناس و مردم شناس، خونچه فرستادن خانواده داماد به خانواده عروس هم از رسم های دیرینه این روز است و این خونچه را آئینه، لباس، طلا و شیرینی تشکیل می دهد.
عزیزنژاد بیان کرد: خانواده داماد در شب چهارشنبه سوری خونچه را به منزل دختر تازه نامزده شده می برد و این عمل تا حدود زیادی در میان تمام خانواده های در اشکال مختلف رایج است؛ اگرچه در برخی از موارد تشریفات نیز بر این آیین سایه افکنده است.
** «شال ساللاماق» یا شال اندازی
شال ساللاماق زیباترین سنت چهارشنبه سوری در دیار آذربایجان است و هنوز هم در این استان برخی ها اعتقاد دارند که در شب چهارشنبه سوری نباید درها را بست بلکه پنجره ها و درها باید باز یا نیمه باز بماند چون جوانان، زنان، دختران و کودکان برای «شال ساللاماق» یا شال اندازی می آیند و مدتی پس از شب شال های رنگانگی همانند روسری از لای پنجره یا در به اتاق انداخته می شود.
عزیزنژاد اظهار داشت: این آیین سنتی شاد با جمله های فولکلوریکی چون «بیزیم چرشنبه لیقی ورین / هدیه چهارشنبه سوری ما را بدهید» همراه است و هدیه ها شامل تخم مرغ رنگ شده، جوراب، بادام، گردو و پول از قبل آماده می شود.
وی اضافه کرد: صاحبخانه هم از گوشه شال می گیرد و هدیه ها را به آن می بندد و سپس می گوید «چَک الله مطلبین وئرسین/ یعنی بکش خدا آرزویت را برآورده کند».
زمانی دریچه های سقفی یا «باجا» در خانه های کاهگلی که دارای تنوری برای پختن نان است، بهترین مکان برای انداختن شال شب چهارشنبه سوری بود و جوانان پس از دریافت هدیه های خود، آبی را به داخل خانه می پاشند و خنده کنان پشت بام را ترک می کردند.
استاد شهریار نیز در منظومه حیدربابای خود آئین شال اندازی را در قالب شعر اینگونه آورده است:
بایرامیدی گئجه قوشی اوخوردی / آداخلی قیز بیگ جورابین توخوردی / هرکس شالین بیر باجادان سوخوردی / آی نه گوزل قایدادی شال ساللاماق / بیگ شالینا بایراملیغین باغلاماق / شال ایسته دیم من ده ائوده آغلادیم / بیر شال آلیب تئز بئلیمه باغلادیم / غلام گیله قاشدیم، شالی ساللادیم / فاطما خالا منه جوراب باغلادی / خان ننه می یادا سالیب آغلادی /
این شعر را به زبان فارسی می توان در قالب زیر معنی کرد:
عید بود و مرغ شب آواز می خواند/ دختر نامزد شده برای داماد جوراب نقشین می بافت / و هر کس شال خود را از دریچه ای می انداخت / وه چه رسم خوبی است شال اندازی / هدیه عیدی به شال داماد بستن / من هم گریه کردم و شالی خواستم / شالی گرفته و به کمر بستم / شتابان به طرف خانه ی غلام (پسرخاله ام) رفتم / و شال را آویزان کردم / فاطمه خاله جورابی به شالم بست / مادر بزرگم را به یاد آورد و گریه کرد.
** فال گوش ایستادن
کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی اظهار داشت: دختران جوان در این آیین فالی را در ذهن خود در نظر می گیرند و ‌مخفیانه پشت در نیمه باز به انتظار می ایستند؛ ‌اگر در این هنگام حرف خوب و‌ موافقی بشنوند، آن را به حساب برآورده شدن آرزویشان می گذارند و در صورت شنیدن حرف نامناسب به این نتیجه می رسند که نیتشان عملی نخواهد شد.
** کوزه شکنی
عزیز نژاد با اشاره به نحوه اجرای آیین «کوزه شکنی» گفت: مردم پس از آتش افروزی مقداری زغال به نشانه سیاه بختی، کمی نمک به علامت شورچشمی و یک سکه به نشانه تنگدستی در کوزه ای سفالین می اندازند و هر یک از افراد خانواده یک بار کوزه را دور سر خود می چرخاند و ‌آخرین نفر کوزه را بر سر بام خانه می برد و ‌آن را به کوچه پرتاپ می کند و‌ می گوید: «درد و بلای خانه را ریختم توی کوچه» و ‌باور دارند که با شکستن کوزه، تیره بختی، شوربختی و تنگدستی ازخانه دور می شود.
** رفتن سرچشمه‌
کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی اضافه کرد: رفتن سرچشمه ‌از دیگر آیین های سنتی این روز به شمار می رود که در روستاها هنوز هم ‌مرسوم است.
عزیزنژاد اضافه کرد: ‌سپیده دم روز چهارشنبه آخر سال زنان و ‌دختران کوزه به دست سرچشمه می روند و ‌کوزه های خود را پر از آب می کنند‌ و به خانه برمی گردند؛ اندکی از آب را بر حیاط خانه و ‌چهار گوشه اتاق ها می پاشند تا سال پربرکت و‌ خوبی داشته باشند.
بهرام اسدی، نویسنده ادبیات فولوکلور آذربایجان هم در این خصوص گفت: در فرهنگ آذربایجان در ماه اسفند چهار چهارشنبه وجود دارد که عبارتند از موشتولوقچی (خبرچی)، کول (خاکستر)، قره (سیاه) و قیزیل (چهارشنبه طلایی) که امروزه نیز به این نام ها معروف است.
وی ادامه داد: چهارشنبه آخر سال را در این منطقه آخیر چرشنبه می گویند که این چهارشنبه آخری نیز مهمتر از سایر چهارشنبه هاست و جشن های بزرگی در آن برپا می شود.
اسدی اضافه کرد: مردمان این خطه اولین چهارشنبه سال را «یئل چرشنبه سی» منسوب به باد می دانند و اعتقاد دارند که در آن روز باد خواهد وزید؛ دومین چهارشنبه را «توپراق چرشنبه سی» منسوب به خاک، سومین را «اود چرشنبه سی» یا آتش و ‌چهارمین چهارشنبه ماه اسفند را منسوب به آب می دانند و ‌معتقدند که در این زمان از یخ بستن خاک کاسته می شود و ‌زمین نفس می کشد.
به گزارش ایرنا، چهارشنبه سوری ترکیبی از چهارشنبه به عنوان پنجمین روز هفته و «سوری» که برای زبان شناسان مفهوم فراوانی دارد و ‌بیشتر آن را به معنای جشن و سرور می دانند، است؛ این جشن پیش درآمدی برای نوروز است و ریشه در باورهای کهن ایران زمین دارد.
3072/8135